Tim Parks. Italian ways. On and off the rails from Milan to Palerma. London: Vintage, 2014 (2013)

Bijna aan het eind van Italian ways voert Tim Parks een discussie met een paar vrienden in het zuiden van Italië. Zij snappen niet waarom hij Italië wil uitleggen aan de hand van treinreizen 'van Milaan naar Palermo'. Parks probeert ze duidelijk te maken dat je de 'geest' van een land alleen kunt pakken wanneer je een bepaald detail eruit licht: in een goed gekozen detail vind je die geest helemaal terug. Toch snappen ze het nog steeds niet: zij gaan nooit met de trein. Kan hij niet beter schrijven over de prachtige goedkope luchtvaartmaatschappij die ze op Sicilië hebben?

Parks is een Britse schrijver die al dertig jaar in Italië woont. Hij spreekt vloeiend Italiaans, hij begrijpt de cultuur vast even goed als willekeurig welke Italiaan, maar hij blijft een buitenstaander – al is het maar doordat mensen als ze hem zien meteen zien dat hij een buitenlander is, en Engels met hem praten, en vragen waar hij vandaan komt.

Italian ways is een amusant boek wanneer je Italië en zijn spoorwegen een beetje kent. De mensen worden liefdevol beschreven, de eigenaardigheden van het systeem – de neiging rare Engelse namen te gebruiken om indruk te maken, de reclameborden overal, het soms bizar bureaucratische gedrag van de conducteurs, het geschreeuw van de reiziger die zonder kaartje reist. Sommige van die dingen (de sluipende overname door de commercie, en zelfs de neiging van reizigers om een roltrap helemaal te bezetten en niet één kant vrij te laten zodat mensen kunnen doorlopen) zijn natuurlijk niet speciaal Italiaans, maar meer anders dan Engeland dertig jaar geleden was. Maar dat maakt het niet aardiger.

Tegelijkertijd hadden die vrienden in het zuiden ook wel een beetje gelijk. In dat zuiden ontdekt Parks dat er nauwelijks een functionerend treinsysteem is: in het noorden rijden allerlei supersnelle en luxueuze treinen, maar in het uiterste zuiden zijn er alleen wat stoptreintjes die een keer per dag rijden en dan ongeveer een uur doen over 25 kilometer. En waar niemand in zit: daar vang je Italië dus niet mee.

Waarbij de vraag dan ook nog is: kun je de 'geest' van een land vangen? Heeft Italië een 'geest'? Zijn de verschillen tussen noord en zuid er niet minstens even groot als die tussen het noorden van Italië en Engeland? En zijn zelfs de verschillen tussen de mensen die bijvoorbeeld in het zuiden wonen niet nog veel groter?

Aan de andere kant: de ervaring dat je nog zo je best kunt doen, en nog zo goed Italiaans kunt leren, maar dat je toch altijd een buitenstaander zult blijven, die kent iedere noordeling die zich met het land heeft bemoeit. Misschien valt er toch wel iets over die geest te zeggen, en heeft Parks daar iets van onder woorden gebracht.